The Proto-Neolithic Cemetery in Shanidar Cave. By Ralph S. Solecki, Rose L. Solecki and Anagnostis P. Agelarakis, Texas A&M University anthropology series; no.7, 2004, xv+234pp. Figs., Illus., ISBN 1-58544-272-0
بیش از نیم قرن از شناسایی و آغاز كاوش غار شانیدر بوسیله رالف سولكی و همسرش رز می گذرد. این غار كه در شمال غربی زاگرس، در كردستان عراق واقع شده دارای بقایای باستان شناختی بسیار غنی از دوره پارینه سنگی میانی تا اواخر نوسنگی است.
كشف مجموعه ای از اسكلت انسانهای نئاندرتال در لایه موستری غار نقطه عطفی در مطالعات پارینه سنگی زاگرس و خاورمیانه محسوب می شود. این كشف بازتاب زیادی داشت: بطوریكه نام شانیدر برای باستان شناسان و حتی عامه مردم یادآور نئاندرتالها بوده و هست. اما یافته های شانیدر تنها مختص آثار پارینه سنگی آن نیست. انتشار كتاب گورستان آغاز نوسنگی شانیدر بوسیله سولكی و همكارانش نشان داد كه بقایای باستان شناختی پس از پارینه سنگی نیز گفتنی های فراوانی دارند. این كتاب حاوی نتایج مطالعه یافته های گورستانی از لایه ب1 مربوط به دوره آغاز نوسنگی است كه طی روزهای پایانی آخرین فصل كاوش (1960) در غار شانیدر كشف شد. گورستان مذكور در عمق حدود یك متری از كف غار به مساحتی در ابعاد 6×6 متر در انتهای غار كاوش و در نتیجه آن تعداد 26 گور با بقایای 35 اسكلت انسان و هدایای متعدد تدفینی یافت شد. تدفینها عموما به حالت جمع شده و جنینی بوده و اغلب مربوط به نوزادان و بچه ها بودند. كلیه تدفینها بر بستری از خاكستر و ذغال قرار داشت و تمام گورستان با لایه ای از رسوب رسی-شنی زرد رنگ پوشانده شده بود. نزدیك به نیمی از گورها دارای هدایای تدفینی از قبیل زیور آلات، حلزون، ابزار استخوانی، سنگ ساب و یك آویز مسی بودند. وجود این شیئ مسی احتمالا حاكی از وجود نوعی شبكه تجاری با آناتولی بوده است. مجموعه اسكلتهای انسانی ابتدا در سال 1962 بطور مقدماتی بوسیله خوان مونیزاگا در موزه بغداد مطالعه شدند.
غار شانیدردنیس فرمباخ ،انسان شناس جسمانی، در سال 1969 مجددا مجموعه را مطالعه كرد كه گزارش آن را در نشریه سومر منتشر كرد (1970). آناگنوستیس آگلاراكیس این مجموعه را بعنوان بخشی از موضوع پایان نامه دكتری خویش انتخاب و در سال 1981 مجموعه را بازنگری و مطالعه كرد. آگلاراكیس در مطالعه خویش توجه بیشتری بر آسیب شناسی اسكلتها و رژیم غذایی جوامع آغاز نوسنگی شانیدر داشت و مجموعه را با اسكلتهای یافت شده در مكان نوسنگی گنج دره در شرق كرمانشاه مقایسه كرده است. طبق مطالعه وی ساكنان آغاز نوسنگی غار در دوره های دچار مضیغه بوده و آثار سوء تغذیه در اسكلت خرد سالان مشهود است. آثار سایش فراوان در دندانهای پیشین اسكلتها ، حتی در اسكلت جوانان نشانه وجود خشكبار و میوه های پوسته دار در رژیم غذایی این مردم است. آزمایش ایزوتوپ انجام شده بر روی كلاژن استخراج شده از شش اسكلت اطلاعات دقیق تری از الگوی تغذیه ساكنان آغاز نوسنگی شانیدر در حدود 11 هزار سال پیش ارایه كرد. طیق نتایج حاصله نباتات، غله خودرو و میوه درصد عمده ای از خوراك آنها را تشكیل می داده است. وجود شمار قابل توجه ای سنگ ساب نیز این رژیم غذایی مبتنی بر نباتات و گیاهان را تایید می كند.
با اینكه نزدیك به نیم قرن فاصله بین كاوش این گورستان و انتشار گزارش نهایی آن می گذرد. اما مطالعات انجام شده اطلاعات جالب توجه و كاملا تازه ای درباره ویژگیهای جسمانی، بیماریها، الگوی تغذیه، فرهنگ مادی و حتی باورهای جوامع آغاز نوسنگی این بخش از زاگرس به دست می دهد.
انتشار كتاب فوق درباره كشفیات غار شانیدر تاكیدی دوباره بر اهمیت این مكان از لحاظ مطالعات باستان شناسی پیش از تاریخ كردستان است. بی تردید آغاز مجدد كاوشهای باستان شناسی در این غار با یاری گرفتن از تكنیك ها و شیوه های مدرن گوشه های تاریك دیگری از گذشته كردستان را روشن خواهد ساخت.
فصل اول. مقدمه/
رالف سولكی.
فصل دوم. كاتالوگ تدفینهای گورستان آغاز نوسنگی
رالف سولكی
فصل سوم. سازه های سنگی
رالف سولكی و رز سولكی
فصل چهارم. هدایای تدفین و سایر اشیای گورهای آغاز نوسنگی
رز سولكی و رالف سولكی
فصل پنجم. مواد فرهنگی یافت شده در نهشته های اطراف گورها
رز سولكی و رالف سولكی
فصل ششم. مطالعه تطبیقی شیوه های تدفین در شانیدر و لوانت طی دوره های فرا پارینه سنگی و آغاز نوسنگی
رز سولكی و رالف سولكی،
فصل هفتم. چكیده مبحث گورستان آغاز نوسنگی در غار شانیدر
رز سولكی و رالف سولكی،
فصل هشتم. آغاز نوسنگی در زاگرس و توسعه فرهنگی در خاور نزدیك
رز سولكی و رالف سولكی،
فصل نهم. وضعیت انسانهای آغاز نوسنگی در غار شانیدر بر اساس استخوان شناسی و دیرین آسیب شناسی
آناگنوستیس آگلاراكیس
ضمیمه الف. چكیده اسكلتهای آغاز نوسنگی بدست آمده از غار شانیدر
خوان مونیزاگا
ضمیمه ب. مهره و آویزهای دوره آغاز نوسنگی از غار شانیدر و روستای زاوی چمی شانیدر
پتر فرانسیس.
فریدون بیگلری
بخش پارینه سنگی
موزه ملی ایران